Ο ορθοκολικός καρκίνος αποτελεί την τρίτη συχνότερη κακοήθη νόσο τόσο στους άντρες (μετά τον πνεύμονα και τον προστάτη) όσο και στις γυναίκες (πνεύμονας, μαστός). Η συνήθης ηλικία εμφάνισης του με εξαίρεση τις κληρονομικές μορφές είναι μετά το 50 έτος και γι’ αυτό συστήνεται η διενέργεια κολονοσκόπησης στην ηλικία αυτή. Τα μισά περιστατικά καρκίνου του παχέος εντέρου εντοπίζονται στο ορθό και το σιγμοειδές
Το ορθό είναι το τελευταίο τμήμα του παχέος εντέρου, έχει μήκος 15 εκατοστά και βρίσκεται μέσα στην πύελο. Αποτελεί τον αποθηκευτικό χώρο του εντέρου, έχει χωρητικότητα 0,6-1,2 λίτρα και ο κύριος ρόλος του είναι η αφόδευση. Το ορθό όντας το τελικό άκρο του παχέος εντέρου και λόγω της ανατομικής του θέσης επιβάλει διαφορετικούς κανόνες στην αντιμετώπιση των όγκων που το προσβάλλουν. Τα ιδιαίτερα σημαντικά χαρακτηριστικά του ορθού είναι τα ακόλουθα:
- Το ορθό απομονώνεται από τα υπόλοιπα όργανα της κοιλίας με το περιτόναιο (μια λεπτή μεμβράνη που καλύπτει τα όργανα της κοιλίας).
- Ο χώρος που περιβάλλει το ορθό είναι αρκετά στενός καθώς αυτό κατέρχεται μέσα στην πύελο (λεκάνη) η οποία στενεύει όσο προχωράμε προς το κατώτερο άκρο της.
- Στο στενό αυτό χώρο δεξιά και αριστερά από το ορθό πορεύονται σημαντικά αγγεία, νεύρα και οι ουρητήρες. Οποιαδήποτε κάκωση σε αυτά αποτελεί σοβαρή επιπλοκή.
- Το μεσοορθό είναι για το ορθό ότι είναι το μεσόκολο για το κόλον (παχύ έντερο), όμως η αφαίρεση του τεχνικά είναι πιο απαιτητική διότι οι αποστάσεις από τα σημαντικά όργανα στην πύελο είναι πολύ μικρές. Το ορθό πρέπει να αφαιρείται μαζί με το μεσοορθό που το περιβάλλει διότι περιέχει όλους τους λεμφαδένες με τις πιθανές μεταστάσεις.
- Στο τέλος του ορθού βρίσκεται η περιοχή του πρωκτού που περιλαμβάνει και τον σφιγκτηριακό μηχανισμό (τους μύες που ελέγχουν την αφόδευση). Τα τελευταία 5 εκ του ορθού είναι τόσο εγκλωβισμένα σε πολύ στενό χώρο ανάμεσα στα οστά της λεκάνης, την ουροδόχο κύστη και τη μήτρα (στη γυναίκα) που η πρόσβαση του χειρουργού χωρίς την ανάλογη εμπειρία και εξειδίκευση είναι αδύνατη.
ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Παράγοντες οι οποίοι έχουν ενοχοποιηθεί ότι αυξάνουν την προδιάθεση για ανάπτυξη καρκίνου του ορθού και γενικότερα του παχέος εντέρου είναι:
- Ηλικία >50 ετών
- Ατομικό ιστορικό πολύποδων ή καρκίνου του παχέος εντέρου
- Φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (Ελκώδη Κολίτιδα ή Νόσος του Crohn)
- Κληρονιμικά σύνδρομα πολυποδίασης του εντέρου
- Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου
- Διατροφή πλούσια σε λίπη και χαμηλή σε φυτικές ίνες
- Καθιστική ζωή
- Σακχαρώδης διαβήτης
- Παχυσαρκία
- Κάπνισμα
- Αλκοόλ
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Συμπτώματα που πρέπει να μας προβληματίσουν και να μας οδηγήσουν να επισκεφθούμε έναν γαστρεντερολόγο ή έναν χειρουργό εξειδικευμένο στις παθήσεις του παχέος εντέρου είναι:
- Διαταραχές των κενώσεων που διαρκούν πάνω από 4 εβδομάδες (δυσκοιλιότητα, διάρροια, αλλαγή της σύστασης των κοπράνων, αίσθημα ατελούς κένωσης)
- Αιμορραγία από το ορθό
- Παρουσία βλέννης στα κόπρανα
- Συχνοί πόνοι στην κοιλιά ή μέσα στην πύελο
- Αδυναμία-Κόπωση-Αναιμία
- Ανεξήγητη απώλεια βάρους
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Όταν υπάρχει υποψία καρκίνου του ορθού, η προσέγγιση του ιατρού πρέπει να περιλαμβάνει:
- Κλινική εξέταση
- Δακτυλική εξέταση του ορθού και του πρωκτού
- Λήψη ατομικού και οικογενειακού ιστορικού
- Πρωκτοσκόπηση και ορθοσκόπηση στο ιατρείο
Η οριστική διάγνωση τίθεται μετά από κολονοσκόπηση και ιστολογική επιβεβαίωση (βιοψία) του καρκίνου του ορθού.
ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ
Μετά την διάγνωση του καρκίνου του ορθού πρέπει να γίνει σταδιοποίηση της νόσου, η οποία θα μας δώσει πληροφορίες σχετικά με την έκταση της νόσου, δηλαδή το μέγεθος του όγκου, αν διηθεί άλλα όργανα, αν έχει δώσει μεταστάσεις στους λεμφαδένες ή άλλες απομακρυσμένες μεταστάσεις (συκώτι, πνεύμονες). Η σταδιοποίηση γίνεται με αξονική τομογραφία θώρακος, άνω και κάτω κοιλίας, μαγνητική τομογραφία πυέλου και αιματολογικές εξετάσεις. Ανάλογα με τα ευρήματα της αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας μπορεί να χρειαστούν και άλλες εξετάσεις όπως ενδοορθικός υπέρηχος και PET-SCAN. Κάθε περίπτωση πρέπει να συζητείται στο ογκολογικό συμβούλιο για την επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας.
Η τελική σταδιοποίηση όσον αφορά τον όγκο και τους λεμφαδένες γίνεται μετά το χειρουργείο από την ιστολογική εξέταση του παρασκευάσματος. Το στάδιο του όγκου μετά την επέμβαση θα καθορίσει και την ανάγκη για συμπληρωματική θεραπεία.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Αν θέλουμε να μιλάμε για οριστική θεραπεία του καρκίνου του ορθού, η χειρουργική επέμβαση είναι σχεδόν πάντα απαραίτητη. Η σωστή παρέμβαση έχει να κάνει με την σωστή προεγχειρητική εκτίμηση και σταδιοποίηση της νόσου, δηλαδή το μέγεθος του όγκου, αν διηθεί άλλα όργανα, αν έχει δώσει μεταστάσεις στους λεμφαδένες και αν διηθεί τον σφιγκτηριακό μηχανισμό του πρωκτού. Αξίζει να τονιστεί ότι σε αρχικά στάδια η χειρουργική μπορεί από μόνη της να θεραπεύσει τη νόσο χωρίς άλλες συμπληρωματικές θεραπείες. Αν ο όγκος δεν επεκτείνεται στους πέριξ ιστούς, δεν εμφανίζει διηθημένους λεμφαδένες ή δεν διηθεί τον σφιγκτηριακό μηχανισμό, τότε μπορεί να εξαιρεθεί με ασφάλεια και ριζικά και η επέμβαση που γίνεται λέγεται Χαμήλη προσθία εκτομή με ολική εκτομή του μεσοορθού και δημιουργία τελικο-τελικής αναστόμωσης στον ίδιο χρόνο. Στις περιπτώσεις που η ένωση του εντέρου (αναστόμωση) ειναι πολύ χαμηλά μέσα στην πύελο και κοντά στον πρωκτό ειναι απαραίτητη η δημιουργία προσωρινής προφυλακτικής loop ειλεοστομίας για να εξασφαλιστεί η ακεραιότητα και η στεγανότητα της αναστόμωσης. Η ειλεοστομία αυτή είναι προσωρινή και η σύγκλειση της απαιτεί μια πολυ μικρότερη επέμβαση μετά απο 8 περίπου εβδομάδες.
Όταν όμως ο όγκος επεκτείνεται στο περιορθικό λίπος ή έχει διηθήσει τους περιορθικούς λεμφαδένες ή η απόσταση μεταξύ του όγκου και των σφιγκτήρων του πρωκτού είναι πολύ μικρή για να διασωθούν οι τελευταίοι, τότε πρέπει να προηγείται προεγχειρητική ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία ώστε να συρικνωθεί ο καρκίνος και να αφαιρεθεί ριζικα, να διασωθούν οι σφιγκτήρες και να αποφευχθεί η μόνιμη τελική κολοστομία. Ταυτόχρονα έχει αποδείχθεί ότι η χορήγηση προεγχειρητικής ακτινοβολίας μειώνει τον κίνδυνο επανεμφάνισης της νόσου στην περιοχή αυτή (μείωση της πιθανότητας τοπικής υποτροπής).
Στις περιπτώσεις που ο καρκίνος του ορθού είναι πολυ χαμηλά, είναι τοπικά προχωρημένος και εισβάλει στον σφιγκτηριακό μηχανισμό του πρωκτού, η χαμηλή πρόσθια εκτομή και η δημιουργία αναστόμωσης δεν είναι εφικτή αλλά ούτε και δόκιμη επιλογή. Σε αυτές τις περιπτώσεις διενεργείτια η Κοιλιοπερινεϊκή Εκτομή, δηλαδή η αφαίρεση του ορθού, των σφιγκτήρων και του πρωκτού και δημιουργείται μία μόνιμη “παρά φύσην” έδρα, η οποία λέγεται τελική κολοστομία. Ο ασθενής δεν έχει πια τη δυνατότητα να αφοδεύει κανονικά και τα κόπρανα αποβάλλονται από την κολοστομία.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας αλλά και η εκπαίδευση των νέων χειρουργών στη λαπαροσκοπική χειρουργική έχουν επιτρέψει να πραγματοποιούνται λαπαροσκοπικά οι περισσότερες επεμβάσεις για καρκίνο του παχέος εντέρου. Τα πλεονεκτήματα της λαπαροσκοπικής χειρουργικής έναντι της ανοικτής χειρουργικής είναι:
- Ελάχιστο χειρουργικό τραύμα
- Μικρότερη απώλεια αίματος
- Ταχεία κινητοποίηση και ανάρρωση του ασθενή
- Μικρότερος μετεγχειρητικός πόνος
- Λιγότερες μέρες νοσηλείας
- Καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα
- Μικρότερο ποσοστό μετεγχειρητικών επιπλοκών
- Μικρότερο ποσοστό δημιουργίας μετεγχειρητικών συμφήσεων
ΠΡΟΛΗΨΗ
Για την πρόληψη του καρκίνου του ορθού και γενικότερα του παχέος εντέρου απαιτείται μια διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες (φρούτα και λαχανικά), μειωμένη κατανάλωση ζωικού λίπους, αποφυγή καπνίσματος και οινοπνευματωδών, και η καθημερινή σωματική άσκηση. Το σημαντικότερο όλων όμως είναι η διενέργεια προληπτικής κολονοσκόπησης σε ηλικίες άνω των 50 ετών.
Ο κ. Πατσούρας εξειδικεύτηκε για 5 χρόνια στη χειρουργική του παχέος εντέρου, του ορθού και του πρωκτού στο Ηνωμένο Βασίλειο σε εξειδικευμένα κέντρα και κέντρα προηγμένης λαπαροσκοπικής χειρουργικής ( St Mark’s Hospital & Academic Institute και St Thomas’ Hospital, Λονδίνο).